Thao túng chứng khoán là gì và cách để thoát bẫy

Thao túng chứng khoán là gì?

Thao túng chứng khoán là hành vi gian lận được thực hiện nhằm tăng giảm giá cổ phiếu để trục lợi từ những người tham gia khác trên thị trường.

Hành vi này gây cản trở trong việc xác định giá trị thực của doanh nghiệp, làm nhiễu các phân tích về đầu tư vì tạo ra cung cầu ảo, và ảnh hưởng tiêu cực đến tính bền vững, công khai và minh bạch của thị trường. Nó cũng đe dọa lợi ích và trao đổi của các nguồn lực kinh tế, làm cho hoạt động huy động vốn thông qua việc bán cổ phần trên sàn chứng khoán trở nên khó khăn, biến động và rủi ro hơn.

Theo Khoản 2 Điều 3 của Nghị định 156/2020/NĐ-CP, một số hành vi được coi là thao túng thị trường chứng khoán bao gồm:

• Sử dụng một hoặc nhiều tài khoản giao dịch của bản thân hoặc của người khác hoặc liên tục thông đồng để mua bán chứng khoán nhằm tạo ra cung cầu giả.
• Đặt lệnh mua và bán cùng loại chứng khoán trong cùng ngày giao dịch hoặc thông đồng với nhau để giao dịch mua bán chứng khoán mà không dẫn đến chuyển nhượng thực sự quyền sở hữu hoặc quyền sở hữu chỉ được chuyển giữa các thành viên trong nhóm nhằm tạo giá chứng khoán, cung cầu giả tạo.

Ngoài ra, còn có các hành vi như:

• Liên tục mua hoặc bán chứng khoán với khối lượng lớn vào thời điểm mở cửa hoặc đóng cửa thị trường để tạo ra mức giá đóng cửa hoặc giá mở cửa mới cho loại chứng khoán đó trên thị trường.
• Giao dịch chứng khoán bằng hình thức cấu kết, lôi kéo người khác liên tục đặt lệnh mua bán chứng khoán gây ảnh hưởng lớn đến cung cầu và giá chứng khoán, thao túng giá chứng khoán.

Những dấu hiệu thao túng điển hình

• Hành vi thao túng chứng khoán dẫn đến biến động mạnh trong thanh khoản và giá cổ phiếu nhằm tạo ra cung cầu giả. Để nhận biết dấu hiệu đầu tiên của thao túng, chúng ta có thể quan sát giá cả và khối lượng giao dịch đột biến. Điều này thường xảy ra đặc biệt trong các doanh nghiệp niêm yết thỏa mãn các yếu tố sau: vốn hóa vừa và nhỏ, tỷ lệ cổ phiếu tự do chuyển nhượng (free-float) thấp hoặc còn được gọi là cô đặc, và khối lượng giao dịch trung bình mỗi phiên thấp.
• Các yếu tố này giúp giảm thiểu chi phí thao túng giá và giảm rủi ro đáng kể, từ đó tránh việc một lượng lớn cổ phiếu giao dịch tự do bị bán ra ở mức giá cao. Khi giá cổ phiếu đạt mức đủ cao và có nhu cầu đủ lớn, hoạt động phân phối bắt đầu được thực hiện, gây thiệt hại cho những nhà đầu tư tham gia sau.

• Việc thao túng không chỉ áp dụng cho các công ty có vốn hóa lớn, ngược lại, thao túng trong các doanh nghiệp lớn thậm chí có thể gây ảnh hưởng nghiêm trọng và khó kiểm soát hơn.
• Hoạt động này có thể diễn ra cả khi cổ phiếu tăng giá và khi cổ phiếu giảm giá. Luồng ý kiến trực tiếp và gián tiếp trên phương tiện truyền thông, cũng như những tin đồn chưa được kiểm chứng, có thể được sử dụng như công cụ hiệu quả. Điều này ảnh hưởng đến tâm lý giao dịch của nhà đầu tư và dẫn đến việc đưa ra các quyết định sai lầm, đặc biệt là trong bối cảnh nhà đầu tư cá nhân chiếm hơn 80% thị trường chứng khoán Việt Nam.
• Yếu tố cuối cùng quan trọng là giao dịch nội gián hoặc cấu kết giữa ban lãnh đạo và tổ chức tài chính bên ngoài, tirợ lợi từ sự mờ mịt của luật chứng khoán. Hoạt động này nhằm mục đích thao túng, tạo ra cung cầu giả, và lợi dụng vì lợi ích cá nhân. Có nhiều trường hợp giao dịch được tiến hành mà không được công bố kịp thời, còn được gọi là “bán chui”, nhưng biện pháp xử lý chưa đạt hiệu quả răn đe. Vấn đề kiểm soát thông tin nội gián cũng chưa được thực hiện một cách hiệu quả.

Nhà đầu tư cần làm gì?

• Nhà đầu tư cần nắm vững kiến thức về thị trường chứng khoán nói chung và có kỹ năng phân tích tài chính doanh nghiệp nói riêng. Hiểu rõ về cổ phiếu đầu tư, sở hữu kinh nghiệm trong lĩnh vực kinh doanh là yếu tố quan trọng giúp nhà đầu tư tránh bị ảnh hưởng bởi tin đồn và nhận ra được các hành vi thao túng giá.
• Với những nhà đầu tư mới, có thể tham khảo các khóa học miễn phí trên YSedu, một dịch vụ được cung cấp bởi Công ty Chứng khoán Yuanta Việt Nam, để đưa ra những quyết định chính xác trong quá trình đầu tư. Yuanta Việt Nam cũng sở hữu đội ngũ tư vấn viên giàu kinh nghiệm và cung cấp nền tảng website thường xuyên cập nhật thông tin giao dịch và các báo cáo về doanh nghiệp, giúp nhà đầu tư có nguồn thông tin tham khảo.
• Đặc biệt, công cụ phân tích và lựa chọn cổ phiếu YSradar sẽ giúp nhà đầu tư tìm kiếm những cổ phiếu có tiềm năng tốt và khả năng sinh lời cao trong giai đoạn thị trường đang có nhiều biến động như hiện nay.

• Bên cạnh đó, việc kiểm soát tâm lý trong quá trình giao dịch và tránh hiệu ứng FOMO (Fear of Missing Out – sợ bỏ lỡ cơ hội) là một kỹ năng cần được rèn luyện lâu dài. Hành vi thao túng thị trường có thể tạo ra cung cầu giả nhằm hấp dẫn hoặc đe dọa nhà đầu tư mua bán cổ phiếu. Để tránh rơi vào bẫy thao túng, việc áp dụng phân tích kỹ thuật từ việc đọc biểu đồ, giá cả và khối lượng giao dịch là rất quan trọng để tìm ra điểm mua thích hợp. Tuy nhiên, cần cân nhắc các yếu tố cơ bản và nhận định về kinh tế vĩ mô để đưa ra quyết định, tránh những rủi ro liên quan đến thao túng.

Kết luận

Khi lựa chọn cổ phiếu, cần nhận biết những doanh nghiệp có lịch sử giao dịch không lành mạnh để tránh các hành vi cấu kết và giao dịch nội gián. Một ban lãnh đạo xuất sắc là người có năng lực quản trị doanh nghiệp và chiến lược kinh doanh đúng đắn, cam kết mang lại lợi ích lớn nhất cho cổ đông trong dài hạn, thay vì chỉ tập trung vào giao dịch trên cổ phiếu của công ty mình.